ادامه تفسیر بیت اول گلشن راز شیخ محمود شبستری رحمه الله علیه
بنام آنکه جان را فکرت آموخت
چراغ دل به نور جان برافروخت
روشن شد که مفهوم جان دال بر مفهوم فکرت است. و به نوعی ظرفی است برای فکرت، البته این ظرف به معنای ظرف زمانی و مکانی نیست. زیرا اساساً جان و فکرت از سنخ مسائل زمانمند و مکانمند و جسمانی نیست. اینکه انسان دارای فکرت است، و با فکرت می فهمد که همان فکرت از سنخ مادیات و ظواهر و محسوسات نیست، این خود دال بر این می شود که اساساً جان و روح وجود دارد. پس به طریق إنّی می توان پی به وجود روح و جان برد.
مراد از اطلاق لفظ ظرف به جان این است که، جان انسان ظرفیت پذیرش فکرت را به عنوان دومین هدیه الهی دارد. به همین علت است که انسان با سایر موجودات تمایز پیدا می کند، و به همین علت است که تعریف حیوان ناطق را برای انسان ذکر کرده اند.
با کمی تامل می توان دریافت که فصل ممیز دو موجود طبیعی غیر انسانی، مثلاً اسب و الاق در ویژگی های جسمانی است.
فصل ممیز اسب: حیوان صاهل
فصل ممیز الاق: حیوان ناهق
هم صاهل بودن ویژگی جسمی است که خاص اسب است و هم ناهق بودن خصوصیت جسمی محسوب می شود که فصل ممیز الاق است. این در حالی است که فصل ممیز انسان یک ویژگی غیر جسمانی و معنوی است، حاصل سخن این است که انسان اشرف مخلوقات است و فصل ممیز انسان، دلالت بر این امر دارد.
انسان دارای دو بعد و جسمانی است. و یا به عبارت دیگر انسان دارای دو جنبه فرهنگی و طبیعی است. در طبیعی بودن که مشترک است با سایر موجودات طبیعی، اعم از جماد و نبات و حیوان. از طرفی دیگر، انسان موجود فرهنگی و صاحب عقل نیز هست. از این جهت با ملائک و فرشتگان مشترک است. حیوانات طبیعی محض هستند، و ملائک عقل محض. انسان هر دو را دارد. پس مقام هبوط و عروج انسان به این سبب است که هر دو را دارد. اگر انسان در ویژگی های جسمانی و طبیعی خود مطلقاً بماند، و به سوی معقولات نرود، از جانوران پست تر و حقیر تر است، زیرا هیچ عیبی بر سایر جانوران نیست، به این دلیل که آنان صاحب خرد نیستند، ولی انسان صاحب عقل و خرد است، پس ماندن در مقام حیوانی و نرفتن به سوی کمال ایرادی از انسان است. اولاً که مانند سایر حیوانات در مرتبه پایین می ماند، دوماً از این نعمت خدادادی استفاده نکرده است.
قرآن کریم نیز نیز کسانی را که از عقل استفاده نمی کنند، با تعبیر گمراه و پست تر از حیوانات خطاب کرده است: «إنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ (انفال/ 22) و «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یسْمَعُونَ أَوْ یعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلا» (فرقان/ 44)؛ «وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَ یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لاَ یُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ آذَانٌ لاَ یَسْمَعُونَ بِهَا أُولٰئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُ أُولٰئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ » (اعراف/ 179)
فردا شب ادامه همین مطلب قرار می گیرد
محمدمهدی داور
1398/12/13
درباره این سایت